کد مطلب:317011 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:533
نام و القاب حضرت عباس و وجه تسمیه آنها
عباس: نام عباس را خود امیرالمؤمنین علی علیه السلام برای فرزندش انتخاب نمودند. عباس صیغه مبالغه از ماده عبس است كه به معنای درهم شدن بشره و قبض و گرفتگی صورت می باشد. چون حضرت عباس علیه السلام نسبت به دشمنان حق عبوس و خشمگین بوده است و در جنگ غیرت و هیبت فراوانی داشته است وی را «عباس» نامیده اند. البته ناگفته نماند كه به هنگام نامگذاری این كودك توسط حضرت
[ صفحه 39]
علی علیه السلام، نام عباس علیه السلام به حضرت علی علیه السلام الهام شده است. چون داریم كه «الاسماء تنزل من السماء» اسم ها از آسمان نازل می شوند و اسامی اشخاص غالبا منطبق با احوال و اوصاف مسما می باشد.
وجه دیگری هم برای عباس گفته اند، و آن اینكه «بر اثر صولت و شجاعت و غیرتی كه آن حضرت در قبال دشمن و به هنگام قتال با قوم كافر داشت، از خوف و بیم وی در وجود كریه و خبیثه ی آن قوم لئیم كراهت و عبوست ظاهر می گشته است؛ لذا مسما به اسم عباس شده است». [1] .
قمر بنی هاشم: عباس علیه السلام از همان روزهای اول ولادت، كودك بسیار زیبا و خوش اندامی بود، او را زیباترین كودكان می یافتند و به همین جهت، همگان به او لقب «قمر بنی هاشم» دادند. زیرا این یك رسم عمومی در میان اعراب بود كه شخصی را كه خوش اندام و دلاور بود و خصلت های اخلاقی و معنوی نیز به زیبایی و دل آرایی ظاهریش می افزود، به او عنوان «قمر» یعنی «ماه» می دادند. قمر بنی هاشم یعنی ماه بنی هاشم [2] در تاریخ آمده است كه حضرت عباس علیه السلام مردی خوش سیما، خوش صورت و خوش قیافه بود و چون سوار بر اسب می شد پاهایش از كثرت بلند بودن به زمین می رسید. بهترین خوبی آن است كه در آن خوبی صورت با خوبی
[ صفحه 40]
سیرت، و حسن جمال با حسن اعمال و افعال جمع شود. حضرت عباس علیه السلام هم خوش صورت بود و هم خوش سیرت و هم خوش غیرت!!!
ابوالفضل: هم از باب این كه یكی از فرزندان حضرت عباس علیه السلام «فضل» نام داشته است و هم از باب این كه خود حضرت عباس علیه السلام از نظر ارزشهای اخلاقی به فضل و كرم و مروت و شهامت آراسته بوده و دارای تمام صفات پسندیده انسانی و فضائل اخلاقی بوده است، به ابوالفضل مشهور شده است. پس ابوالفضل یعنی «پدر فضل» و «صاحب تمام فضائل اخلاقی و انسانی».
علمدار: از القاب مشهور حضرت عباس علیه السلام، پرچمدار، علمدار، صاحب اللواء و حامل اللواء است. چون حضرت عباس علیه السلام، ارزنده ترین پرچمها یعنی پرچم سالار و سرور شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام را در دست داشته است، به علمدار كربلا معروف شده است. حضرت حسین علیه السلام به دلیل دیدن توانایی های نظامی فوق العاده در برادر خود حضرت عباس علیه السلام، از میان همه ی یاران شجاع و قهرمان خویش پرچم را تنها به ایشان سپردند. در روایت دارد كه حضرت امام حسین علیه السلام به حضرت عباس علیه السلام فرمودند: «انت صاحب لوائی» «عباس تو پرچمدار منی». پس از آنجا كه یاران سیدالشهداء علیه السلام همگی از قهرمانان و پهلوانان بوده اند و حضرت حسین علیه السلام هم از میان همه آنان پرچم خود را به دست حضرت عباس علیه السلام داد، می توان عباس علیه السلام را به حق، قهرمان قهرمانان و پهلوان پهلوانان نامید. كما این كه خود
[ صفحه 41]
حضرت عباس علیه السلام با ادب، اخلاق، شجاعت و وفای خویش ثابت كرد كه قهرمان قهرمانان است.
سقا:
یكی از لقب های حضرت عباس علیه السلام سقا و ساقی لب تشنگان است. این عنوان بدین خاطر به وی داده شده است كه او در زندگی خود جوانمردی درخشانی نشان می داد و در روز عاشورا به هنگامه ی جنگ نابرابر علیه حسین علیه السلام میان اردوگاه و «نهر فرات» برای تأمین آب مورد نیاز حسین علیه السلام و خانواده و یاران او، رفت و آمد و كوشش زیاد داشت. چون ارتش «یزید» و فرمانده او «عبیدالله بن زیاد» نهر آب را به محاصره ی خود درآورده بودند، تا حسین علیه السلام و یاران و كودكانش نتوانند از آب استفاده كنند [3] .
بنابراین چون در روزهایی كه اهل كوفه آب را بر روی اهل بیت امام حسین علیه السلام بسته بودند، قمر بنی هاشم حضرت عباس علیه السلام برای اهل حرم آب می آورد ملقب به سقا گردید. لقب سقا در كتب انساب و مقاتل بسیار دیده شده است. بعضی از مورخین می نویسند كه برای حضرت عباس علیه السلام 17 منصب و عنوان بوده است كه مهمتر از همه منصب و عنوان سقایت می باشد. زیرا حضرت عباس علیه السلام در طریق انجام این وظیفه، حداكثر خدمت و بروز حسن نیت را به امام عصر خویش یعنی امام حسین علیه السلام، نشان داده است. آن حضرت، از دوم محرم تا شب عاشورا چهار بار آب به خیام حرم برد. هر كسی حاجتی داشت یا آب می خواست، به قمر بنی هاشم علیه السلام مراجعه می كرد و او
[ صفحه 42]
را باب الحسین می گفتند. تا عباس بن علی علیه السلام زنده بود، لشگر بنی امیه جرأت تعرض به خیام حرم را نداشتند و لذا امام حسین علیه السلام بالای سر او فرمودند: «الآن انكسر ظهری و قلت حیلتی...» یعنی هم اكنون كمرم شكست و راه چاره به رویم بسته شد. و افزود: چشمهایی كه دیشب از بیم تو به خواب نمی رفتند امشب به خواب می روند و چشمهایی كه به اتكای وجود تو خوش می خوابیدند امشب مضطرب و بی خواب خواهند شد [4] .
سپهسالار: لقب سپهسالار به بزرگترین شخصیت فرماندهی و ستاد نظامی داده می شود و آن حضرت را نیز، به سبب آن كه فرمانده نیروهای مسلح امام حسین علیه السلام در روز عاشورا بود و رهبری نظامی سپاه امام علیه السلام را بر عهده داشت، سپهسالار نامیده اند [5] .
قهرمان علقمه: علقمه نام نهری است كه حضرت عباس علیه السلام در كنار آن به شهادت رسید. این نهر به وسیله ی صفوف به هم فشرده ی سپاه ابن زیاد محافظت می شد تا كسی از یاران حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام را یارای دستیابی به آن نباشد و همراهان امام و اهل بیت ایشان تشنه بمانند. حضرت عباس علیه السلام با عزم نیرومند و صلابت بی نظیر خود توانست بارها به نگهبانان پلید علقمه حمله كند و آنان را درهم شكسته و متواری سازد، و پس از برداشتن آب، سربلند به خیمه ها بازگردد. در آخرین دفعه نیز حضرت در كنار همین نهر، ناجوانمردانه به قتل رسید، و لذا او را قهرمان علقمه و گاهی هم شهید علقمه
[ صفحه 43]
می نامند [6] .
باب الحوائج: این لقب بر اثر بروز كرامات و قضای حاجات متوسلین به حضرت عباس علیه السلام، در السنة و افواه عامه و خاصه به آن حضرت داده شده است. البته ناگفته نماند كه لقب «باب الحوائج» لقب و شهرت دو تن از خاندان بنی هاشم علیهم السلام است:
1. حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام، امام هفتم شیعیان جهان، كه آستانه ی مقدسه ایشان از همان آغاز مورد توجه خاصه و عامه بوده است، به گونه ای كه كسی چون محمد بن ادریس شافعی - پیشوای شافعیان - مرقد مطهر آن حضرت را «تریاق القلوب» یعنی داروی امراض روحی و قلبی خوانده است. «باب الحوائج»، در افواه عامه، كنایه از امام هفتم موسی كاظم علیه السلام است.
2. حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام، كه شیعه و سنی (و حتی غیر مسلمان ها) از نقاط گوناگون جهان به زیارت آن حضرت می شتابند و حاجات خود را توسط آن حضرت و تحت عنایات خاصه ایشان، از خدا طلب می كنند [7] .
برای وجود مقدس حضرت عباس علیه السلام القاب دیگری نیز وجود دارد كه به طور اختصار به بعضی از آنها اشاره می كنیم:
طیار: یعنی پرواز كننده در فضای عالم قدس و درجات و مقامات عالیه ی بهشت.
عبد صالح: در زیارت حضرت عباس كلمه العبد الصالح آمده
[ صفحه 44]
است. امام صادق علیه السلام خواندن زیارت حضرت عباس علیه السلام را سفارش كرده اند.
حامی الظعینه: به معنای حامی زنان و بانوان می باشد.
ابوقربه: یعنی شخص صاحب اختیار مشك آب. این لقب هم برای حضرت عباس علیه السلام بدین جهت بود كه پیوسته با «مشك چرمی» به حمل و نقل آب می پرداخت و بدین وسیله كودكان حرم را سیراب می نمود.
[ صفحه 47]
[ صفحه 39]
علی علیه السلام، نام عباس علیه السلام به حضرت علی علیه السلام الهام شده است. چون داریم كه «الاسماء تنزل من السماء» اسم ها از آسمان نازل می شوند و اسامی اشخاص غالبا منطبق با احوال و اوصاف مسما می باشد.
وجه دیگری هم برای عباس گفته اند، و آن اینكه «بر اثر صولت و شجاعت و غیرتی كه آن حضرت در قبال دشمن و به هنگام قتال با قوم كافر داشت، از خوف و بیم وی در وجود كریه و خبیثه ی آن قوم لئیم كراهت و عبوست ظاهر می گشته است؛ لذا مسما به اسم عباس شده است». [1] .
قمر بنی هاشم: عباس علیه السلام از همان روزهای اول ولادت، كودك بسیار زیبا و خوش اندامی بود، او را زیباترین كودكان می یافتند و به همین جهت، همگان به او لقب «قمر بنی هاشم» دادند. زیرا این یك رسم عمومی در میان اعراب بود كه شخصی را كه خوش اندام و دلاور بود و خصلت های اخلاقی و معنوی نیز به زیبایی و دل آرایی ظاهریش می افزود، به او عنوان «قمر» یعنی «ماه» می دادند. قمر بنی هاشم یعنی ماه بنی هاشم [2] در تاریخ آمده است كه حضرت عباس علیه السلام مردی خوش سیما، خوش صورت و خوش قیافه بود و چون سوار بر اسب می شد پاهایش از كثرت بلند بودن به زمین می رسید. بهترین خوبی آن است كه در آن خوبی صورت با خوبی
[ صفحه 40]
سیرت، و حسن جمال با حسن اعمال و افعال جمع شود. حضرت عباس علیه السلام هم خوش صورت بود و هم خوش سیرت و هم خوش غیرت!!!
ابوالفضل: هم از باب این كه یكی از فرزندان حضرت عباس علیه السلام «فضل» نام داشته است و هم از باب این كه خود حضرت عباس علیه السلام از نظر ارزشهای اخلاقی به فضل و كرم و مروت و شهامت آراسته بوده و دارای تمام صفات پسندیده انسانی و فضائل اخلاقی بوده است، به ابوالفضل مشهور شده است. پس ابوالفضل یعنی «پدر فضل» و «صاحب تمام فضائل اخلاقی و انسانی».
علمدار: از القاب مشهور حضرت عباس علیه السلام، پرچمدار، علمدار، صاحب اللواء و حامل اللواء است. چون حضرت عباس علیه السلام، ارزنده ترین پرچمها یعنی پرچم سالار و سرور شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام را در دست داشته است، به علمدار كربلا معروف شده است. حضرت حسین علیه السلام به دلیل دیدن توانایی های نظامی فوق العاده در برادر خود حضرت عباس علیه السلام، از میان همه ی یاران شجاع و قهرمان خویش پرچم را تنها به ایشان سپردند. در روایت دارد كه حضرت امام حسین علیه السلام به حضرت عباس علیه السلام فرمودند: «انت صاحب لوائی» «عباس تو پرچمدار منی». پس از آنجا كه یاران سیدالشهداء علیه السلام همگی از قهرمانان و پهلوانان بوده اند و حضرت حسین علیه السلام هم از میان همه آنان پرچم خود را به دست حضرت عباس علیه السلام داد، می توان عباس علیه السلام را به حق، قهرمان قهرمانان و پهلوان پهلوانان نامید. كما این كه خود
[ صفحه 41]
حضرت عباس علیه السلام با ادب، اخلاق، شجاعت و وفای خویش ثابت كرد كه قهرمان قهرمانان است.
سقا:
یكی از لقب های حضرت عباس علیه السلام سقا و ساقی لب تشنگان است. این عنوان بدین خاطر به وی داده شده است كه او در زندگی خود جوانمردی درخشانی نشان می داد و در روز عاشورا به هنگامه ی جنگ نابرابر علیه حسین علیه السلام میان اردوگاه و «نهر فرات» برای تأمین آب مورد نیاز حسین علیه السلام و خانواده و یاران او، رفت و آمد و كوشش زیاد داشت. چون ارتش «یزید» و فرمانده او «عبیدالله بن زیاد» نهر آب را به محاصره ی خود درآورده بودند، تا حسین علیه السلام و یاران و كودكانش نتوانند از آب استفاده كنند [3] .
بنابراین چون در روزهایی كه اهل كوفه آب را بر روی اهل بیت امام حسین علیه السلام بسته بودند، قمر بنی هاشم حضرت عباس علیه السلام برای اهل حرم آب می آورد ملقب به سقا گردید. لقب سقا در كتب انساب و مقاتل بسیار دیده شده است. بعضی از مورخین می نویسند كه برای حضرت عباس علیه السلام 17 منصب و عنوان بوده است كه مهمتر از همه منصب و عنوان سقایت می باشد. زیرا حضرت عباس علیه السلام در طریق انجام این وظیفه، حداكثر خدمت و بروز حسن نیت را به امام عصر خویش یعنی امام حسین علیه السلام، نشان داده است. آن حضرت، از دوم محرم تا شب عاشورا چهار بار آب به خیام حرم برد. هر كسی حاجتی داشت یا آب می خواست، به قمر بنی هاشم علیه السلام مراجعه می كرد و او
[ صفحه 42]
را باب الحسین می گفتند. تا عباس بن علی علیه السلام زنده بود، لشگر بنی امیه جرأت تعرض به خیام حرم را نداشتند و لذا امام حسین علیه السلام بالای سر او فرمودند: «الآن انكسر ظهری و قلت حیلتی...» یعنی هم اكنون كمرم شكست و راه چاره به رویم بسته شد. و افزود: چشمهایی كه دیشب از بیم تو به خواب نمی رفتند امشب به خواب می روند و چشمهایی كه به اتكای وجود تو خوش می خوابیدند امشب مضطرب و بی خواب خواهند شد [4] .
سپهسالار: لقب سپهسالار به بزرگترین شخصیت فرماندهی و ستاد نظامی داده می شود و آن حضرت را نیز، به سبب آن كه فرمانده نیروهای مسلح امام حسین علیه السلام در روز عاشورا بود و رهبری نظامی سپاه امام علیه السلام را بر عهده داشت، سپهسالار نامیده اند [5] .
قهرمان علقمه: علقمه نام نهری است كه حضرت عباس علیه السلام در كنار آن به شهادت رسید. این نهر به وسیله ی صفوف به هم فشرده ی سپاه ابن زیاد محافظت می شد تا كسی از یاران حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام را یارای دستیابی به آن نباشد و همراهان امام و اهل بیت ایشان تشنه بمانند. حضرت عباس علیه السلام با عزم نیرومند و صلابت بی نظیر خود توانست بارها به نگهبانان پلید علقمه حمله كند و آنان را درهم شكسته و متواری سازد، و پس از برداشتن آب، سربلند به خیمه ها بازگردد. در آخرین دفعه نیز حضرت در كنار همین نهر، ناجوانمردانه به قتل رسید، و لذا او را قهرمان علقمه و گاهی هم شهید علقمه
[ صفحه 43]
می نامند [6] .
باب الحوائج: این لقب بر اثر بروز كرامات و قضای حاجات متوسلین به حضرت عباس علیه السلام، در السنة و افواه عامه و خاصه به آن حضرت داده شده است. البته ناگفته نماند كه لقب «باب الحوائج» لقب و شهرت دو تن از خاندان بنی هاشم علیهم السلام است:
1. حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام، امام هفتم شیعیان جهان، كه آستانه ی مقدسه ایشان از همان آغاز مورد توجه خاصه و عامه بوده است، به گونه ای كه كسی چون محمد بن ادریس شافعی - پیشوای شافعیان - مرقد مطهر آن حضرت را «تریاق القلوب» یعنی داروی امراض روحی و قلبی خوانده است. «باب الحوائج»، در افواه عامه، كنایه از امام هفتم موسی كاظم علیه السلام است.
2. حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام، كه شیعه و سنی (و حتی غیر مسلمان ها) از نقاط گوناگون جهان به زیارت آن حضرت می شتابند و حاجات خود را توسط آن حضرت و تحت عنایات خاصه ایشان، از خدا طلب می كنند [7] .
برای وجود مقدس حضرت عباس علیه السلام القاب دیگری نیز وجود دارد كه به طور اختصار به بعضی از آنها اشاره می كنیم:
طیار: یعنی پرواز كننده در فضای عالم قدس و درجات و مقامات عالیه ی بهشت.
عبد صالح: در زیارت حضرت عباس كلمه العبد الصالح آمده
[ صفحه 44]
است. امام صادق علیه السلام خواندن زیارت حضرت عباس علیه السلام را سفارش كرده اند.
حامی الظعینه: به معنای حامی زنان و بانوان می باشد.
ابوقربه: یعنی شخص صاحب اختیار مشك آب. این لقب هم برای حضرت عباس علیه السلام بدین جهت بود كه پیوسته با «مشك چرمی» به حمل و نقل آب می پرداخت و بدین وسیله كودكان حرم را سیراب می نمود.
[ صفحه 47]
[1] خصائص العباسيه، ص 118 به نقل از چهره درخشان قمر بني هاشم عليه السلام، علي رباني خلخالي، ج 1 ص 138.
[2] زندگاني حضرت ابوالفضل عليه السلام، صادقي اردستاني، ص 32.
[3] زندگاني حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام، صادقي اردستاني، ص 34.
[4] چهره درخشان قمر بني هاشم عليه السلام.
[5] منبع پيشين، ص 148.
[6] منبع پيشين، ص 149.
[7] منبع پيشين، ص 146.